كودك كار كیست‌؟ ' اكبر یزدی'، یك فعال جمعیت دفاع از كودكان كار و خیابان در این ارتباط می گوید: هر بچه ای كه به دلیلی از تحصیل باز ماند و مجبور شود به سبد خانواده كمك كند و یا قادر نباشد وارد عرصه تحصیل شود كودك كار به شمار می آید. بنا بر این اگر بچه ای در منزل بچه داری كند نیز كودك كار به شمار می آید.

كودكان و كار آنها از دیر باز و در جوامع قدیم و سنتی نیز وجود داشتند اما در جامعه مدرن امروزی همراه با جهانی شدن و تغییرات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی به نظر می رسد كه بشر امروزی در رفاه بیشتری باشد اما باز هم كودكان كار را در پنهان و آشكار مشاهده می كنیم كه با دستان كوچك كاری شان برای زندگی كردن تقلا می كنند.

به گفته دكتر 'فرهاد اقطار ' سرپرست دفتر مداخله و بازتوانی سازمان بهزیستی كل كشور در تعریف از كودكان كار به كودكان كار و خیابان اشاره می كند و می گوید : هنگامی كه از كودك كار و خیابان بحث می شود بستگی به این دارد كه این كودك را در چه شرایطی كودك كار بنامیم .

وی می گوید :‌ اگر از یك كودك كار، یك آدامس 100 تومانی را یكهزار تومان بخریم آنوقت آیا او را می توان كودك كار ، نامید ؟‌ پاسخ منفی است زیرا این كودك ، در حال تكدی گری است .

اقطار در ادامه می افزاید:‌ اگر همین كودكی كه در خیابان آدامس می فروشد، نیروی انتظامی را در خیابان ببیند، ممكن است از ترس گرفتار شدن آدامس ها را در جایی پنهان كند و تا اطلاع ثانوی چیزی نفروشد. در این هنگام است كه وی را به جای كودك كار ، كودك خیابانی می گویند.

بنا بر این مشاهده می كنیم كه این موقعیت ها با چه ظرافتی با هم همپوشانی دارند .

دكتر ' فردوس قماش چی ‌' رییس موسسه آسیب های معاونت اجتماعی ناجا به نقل از سازمان جهانی كار می گوید :‌ هر سال 250 میلیون كودك هشت تا 14 سال از كودكی محروم می شوند از این تعداد 120 میلیون نفر وارد بازار كار می شوند كه 61 درصد آنها در آسیا ، 32 درصد در آفریقا و هفت درصد در آمریكای لاتین بسر می برند.

بر اساس این اظهارات نتیجه گیری می شود كه كشور ما نیز همگام با جهانی شدن از این امر مستثنی نیست و كودكان كار زیادی را در خود جای داده است.

** اینكه وضعیت این كودكان ( ترجیحا كودكان كار خیابان ) چگونه است، میزگردی در خبرگزاری جمهوری اسلامی ( ایرنا ) برگزار شد.

در این میزگرد از دكتر ‌' حبیب الله فرید '‌ مدیر كل دفتر پیشگیری از آسیب های اجتماعی بهزیستی، دكتر ' فردوس قماش چی ' رییس موسسه آسیب های معاونت اجتماعی نیروی انتظامی، 'مانلی آقاخانی '‌ رییس بخش حمایت از كودكان یونیسف، زهرا بناساز 'مدیر عامل انجمن حمایت از كودكان كار '، ' علی بنی هاشمی ' و ' اكبر یزدی'‌ دو فعال جمعیت دفاع از كودكان كار و خیابان نیز دعوت به عمل آمد كه متاسفانه دكتر فرید و خانم ها آقاخانی و بنا ساز حضور نیافتند.

یادآوری می گردد كه میزگرد ایرنا به مناسبت هفته بهزیستی پذیرای سه میهمان دیگر از معاونت پیشگیری سازمان بهزیستی شامل دكتر ' كاظم نظم ده ' معاون پیشگیری ، دكتر سعید براتی ' معاون پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی و دكتر ' فرهاد اقطار ' سرپرست دفتر مداخله و بازتوانی سازمان بهزیستی كل كشور از بهزیستی بود كه در خصوص عملكرد این معاونت نیز سخن گفتند كه در گزارش دیگری ارایه خواهد شد.

مشروح میزگرد ایرنا در باره كودكان كار به شرح زیر است :

** سوال:‌ چه تعداد از كودكان در ایران كودكان كار محسوب می شوند؟

اكبر یزدی فعال جمعیت دفاع از كودكان كار و خیابان در پاسخ به سووال گفت: بر اساس آمار رسمی حدود یك میلیون و 450 هزار كودك كار در كشور بسر می برند كه 450 هزار نفر آنان كودكان خیابان به شمار می آیند .

یزدی، در این ارتباط تاكید كرد كه كودك كار منحصر به خیابان نمی شود و بخش اعظمی از نیروی كار در كارگاه های كشور را كودكان كار تشكیل می دهند .

وی در عین حال گفت: كودك كار به صورت رسمی در كشور، ورودی ندارد تا از آنان نیز آمار بدست آوریم این در حالی است كه حتی در خصوص جمعیت معتادان از آنجا كه تعریف شان كاملا مشخص است می توان آمار ارایه داد اما در مورد كودكان اینگونه نیست.

در این ارتباط 'بنی هاشمی' خطاب به خبرنگاران حاضر در این نشست گفت كه آمارها را شما به ما بگویید . ما ( سازمان های مردم نهاد ) كه آماری نداریم ؟

دكتر ' سعید براتی ' معاون پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی، در واكنش به بنی هاشمی اظهارداشت: ‌در خارج از كشور اینگونه آمار ها را چه نهادهایی می دهند ؟ این آمار ها را NGO ها ( سازمان های مردم نهاد ) مثل جمعیت شما ( جمعیت دفاع از كودكان كار و خیابان ) می دهند . ما ( بهزیستی ) كه آماری نداریم . شما چرا آمار ندارید؟

بنی هاشمی در پاسخ به سووال دكتر براتی اظهار داشت‌: واقعیت دست من است ؟ آیا آمار دست من است ؟ ما چهار نفر داوطلب هستیم كه چهار ماه است كه اجاره مكان تشكلمان عقب افتاده است . بودجه دست من نیست .

در این میان یزدی ، دیگر فعال جمعیت دفاع از كودكان كار و خیابان میانجی گری كرد و گفت ‌: بخش آسیب های شهرداری سه سال قبل طرحی را در خصوص آمار كودكان خیابانی ارایه دادند و به NGO ها اعلام كردند كه به ازای هر بچه 20 هزار تومان كه بعدا 11 هزار تومان شد ، می پردازد تا این سازمان های مردم نهاد آمار كودكان كار را اعلام كنند . پیرو این موضوع كارشناسان نیز طی بررسی هایی كه انجام دادند در رابطه با اجرای این طرح اظهار داشتند كه از آنجا كه طرح یاد شده به یك بازده زمانی مشخصی محدود می شود ، آماری بیشتر از 20 هزار كودك بدست نمی آید و به همین علت بود كه NGO ها در این طرح ، شركت نكردند .

وی به مشكلات NGO های فعال در موضوع كودكان كار اشاره كرد و گفت:‌ ما ( NGOها ) الان هویت جدی نداریم. این در حالی است كه كودكان كار برخلاف سایر اقشار جامعه - كه در صورت تضییع حقوق شان می توانند اعتراض كنند - نمی توانند از حقوق خود دفاع كنند و به كمك بزرگتر از خودشان نیاز دارند.

وی در ادامه گفت : متاسفانه جایگاه این مدافعان ، در جامعه ، برای دفاع از حقوق كودكان كار صفر است و اگر هم كسی بخواهد برای دفاع از این كودكان NGO دایر كند با چالش های زیادی مواجه می شود .

** چرا كودكان ، كار می كنند ؟

هر چند عوامل متعددی در روی آوردن برخی از كودكان به كار دخیل است اما وزن فقر فرهنگی و فقر اقتصادی از عواملی بود كه در این میزگرد بیشتر از هر عامل دیگر سنگینی می كرد .

دكتر ' فرهاد اقطار ' سرپرست دفتر مداخله و بازتوانی سازمان بهزیستی كل كشور ، در این ارتباط فقر فرهنگی را عامل مهمی در بروز كار كودكان عنوان كرد و اظهار داشت‌: میزان درآمد ماهانه برخی از این كودكان كار بالاتر از یك میلیون تومان است .

وی گفت‌: به عنوان مثال بر اساس بررسی های صورت گرفته ، انسان های فقیر صد در صد معتاد نمی شوند . براساس این بررسی ها 47 درصد معتادان كشور نیز نه تنها فقیر نبودند بلكه شغل نیز داشتند . پس نمی توان مشكل كودكان كار و روی‌ آوردن آنان به كار را صرفا مشكل اقتصادی دانست.

یزدی در پاسخ به اظهارات اقطار گفت‌: تامین اجتماعی اعلام كرده است كه 200 هزار كارگاه ثبت نشده در كشور وجود دارد. این كارگاه ها پر از كودك كار است . شما آنوقت فقر فرهنگی را مطرح می كنید؟ وزارت رفاه نیز اعلام كرده است 7 میلیون نفر زیر خطر فقر در كشور زندگی می كنند . بر اساس پیمان نامه حقوق كودك ، دولت موظف است به این بچه ها خدمات ارایه دهد اما ما هر جا كه می رویم می گویند برای ما تعریف نشده است .

بنی هاشمی نیز گفت ‌: هرجا كه درآمد كمتر از هزینه باشد ، خانواده با بحران مواجه می شود. اسطوره ای تحت عنوان پدر می شكند و اهمیت خانواده رو به عدد صفر پیش می رود . سوال اینجا است كه آیا تربیت و اموزش در خانواده محلی از اعراب در این وانفسای مشكلات اقتصادی دارد ؟ ما در مورد كودكان كار صحبت می كنیم . اگر می توانستیم با شعر مولوی و حافظ شكم آنها را سیر كنیم چقدر خوب بود .اما موضوع اینجا است كه ما از فقر اقتصادی صبحت می كنیم كه خانواده را با بحران مواجه كرده است .

وی در ادامه اضافه كرد:‌ پدرهای تمام 57 كودكی كه كارشان موتور دزدی و كیف قاپی بود و به جمعیت ما مراجعه كرده بودند، بیكار بودند و این بچه ها نیز در سنین مقطع راهنمایی ترك تحصیل كرده بودند .هنگامی كه مشكل و بحران اقتصادی در خانواده باشد، نخستین چیزهایی كه در سبد خانواده حذف می شود همان آموزش و پس از آن بهداشت است .

بنی هاشمی فعال جمعیت دفاع از كودكان كار و خیابان در خصوص سنگینی فشار روی این بچه ها اظهار داشت ‌: به عنوان مثال در حافظه لغات این كودكان میوه ای تحت عنوان '‌ آلبالو '‌ یا ' گیلاس‌' جایی ندارد و باید همان طور كه دایناسورها را برای بچه ها تشریح می كنیم باید این میوه ها را نیز برایشان تشریح كنیم .

** كودكان كار خیابان از چه كسانی بیشتر می ترسند؟

بنی هاشمی در پاسخ به این سوال اظهار داشت:‌ این بچه ها از بهزیستی ، شهرداری و پلیس می ترسند . این در حالی است كه حامیان جدی همین بچه ها هم دستگاه های یاد شده هستند . یكی از همین بچه ها ادعا كرده است كه در بهزیستی ، كتك خورده است و چهار روز هم او را نگاه داشته اند بدون اینكه اجازه تماس تلفنی با مادرش را به او داده باشند .

وی در ادامه گفت :‌ این بچه از شهرداری می ترسد به این علت كه شهرداری در حین شیشه پاك كردن ، او را می گیرد .

این فعال جمعیت دفاع از كودكان كار و خیابان گفت :‌ هنگامی كه از همان بچه پرسیدم كه برای چه از پلیس می ترسد !؟ وی اظهار داشت ‌: از آنان ( شهرداری و بهزیستی ) ترسیدم از پلیس نمی ترسم !

دكتر اقطار ' سرپرست دفتر مداخله و بازتوانی سازمان بهزیستی كل كشور در این ارتباط گفت ‌: در زمان حاضر تعداد جرم ها در دنیا به 20 جرم تقلیل یافته است زیرا هر چقدر تعدد جرم ها زیاد تر باشد ، دفاع كردن سیستم ، دچار مشكل می شود . اگر این كودكان را مجرم تلقی كنیم نه تنها از دست پلیس بلكه از دست بهزیستی و شهرداری و سایر سازمان های خدماتی حمایتگر فرار می كنند و می ترسند.

قماش چی ، رییس موسسه آسیب های معاونت اجتماعی ناجا نیز در خصوص رویكرد ناجا در این زمینه اظهار داشت: رویكرد ناجا از برخورد انتظامی به رویكرد اجتماعی تبدیل شده است و هدف ما از تاسیس معاونت اجتماعی همین رویكرد پیشگیری اجتماعی از وقوع جرم است . تمام آسیب های اجتماعی در حوزه معاونت اجتماعی قرار می گیرد كه نقشی ایجابی دارد و موضوعاتی از جمله كودكان كار در حوزه این معاونت قرار دارند.

این مقام مسوول در ناجا گفت ‌:‌ یكی از وظایف ناجا جمع آوری این كودكان است كه پس از جمع اوری ، آنها را به بهزیستی تحویل می دهد .

اینكه كودكان پس از تحویل به بهزیستی چه سرنوشتی پیدا می كنند ، اقطار سرپرست دفتر مداخله و بازتوانی سازمان بهزیستی كل كشور اظهار داشت كه بهزیستی تلاش می كند تا سطح مهارت های زندگی این كودكان را بالا ببرد وبه عبارت دیگر اقدامات پیشگیرانه در خصوص آنان انجام دهد .

وی با بیان اینكه اگر پیشگیری را ادامه ندهیم ، روند كودكان كار ادامه می یابد ، گفت ‌: مهارت های زندگی در سطح كودكان سنین پیش دبستانی و دبستانی می تواند در كاهش كودكان كار موثر باشد كه در این خصوص برای یك میلیون و 300 هزار كودك سنین یاد شده مهارت های زندگی از سوی بهزیستی آموزش داده می شود . اما اینكه چه تعدادی از این كودكان را كودكان كار تشكیل می دهند ، تفكیكی تا كنون صورت نگرفته است .

وی گفت:‌ این كودكان نه تنها خودشان بلكه خانواده هایشان نیز باید تحت حمایت قرار گیرند . به عنوان مثال اگر پدر كودك بیكار است باید تلاش شود تا وی نیز كاری پیدا كند و به طور كلی خانواده ، توانمند شود . اینكه این كودكان جمع آوری شوند و بعد از آن رها شوند فایده ای ندارد .

** آیا كودكان كار تحت سیطره باندهای مختلف هستند ؟

خانم قماش چی رییس موسسه آسیب های معاونت اجتماعی ناجا معتقد بود كه كودكان كار كه اغلب در حاشیه شهر های شهر هستند توسط افرادی در اوقات صبح جمع آوری شده و به محله های بالای شهر منتقل می شوند تا در آنجا كار كنند .

این درحالی است كه یزدی فعال جمعیت دفاع از كودكان كار و خیابان نظری خلاف نظر قماش چی بیان داشت و گفت ‌: من 10 سال است كه در این زمینه فعالیت می كنم و معتقد هستم كه باندی وجود ندارد .

وی در ادامه گفت:‌ اكثر این بچه ها در محل زندگی شان كار می كنند و افرادی در محله آنها رفت و آمد می كنند و جنس های ارزان به آنان می فروشند و آنان نیز آن جنس ها را به مردم می فروشند .

وی تاكید كرد : رعایت حقوق كودكان در وهله نخست مستلزم تامین نیاز های اولیه ای همچون تغذیه ، بهداشت و مسكن و حتی بازی است . علاوه بر این كودكان به حمایت های آموزشی و فرهنگی هم نیاز دارند .

وی گفت : كودكان ، نیروی كار آینده كشور را می سازند اما این نیروی كار باید به شكوفایی برسد این در حالی است كه شكوفایی استعدادهای این كودكان در همان سنین پایین به دلیل ورود به دنیای كار بزرگسالان از بین می رود و هر گز سر برنمی آورد.

گزارمیز ** 1776 **1542