با شروع تحریم بیمه نفت ایران توسط اتحادیه اروپا از اول ژوئیه، ناوگان نفتکش ایران حالا بیش از پیش زیر ذره بین قرار دارد. اما ایران هم از مدتها پیش به فکر چاره گریز از بعضی تحریمها بوده است.

تغییر هویت کشتی های نفتکش یکی از این راه هاست.

مجمع الجزایر تووالو (Tuvalu) در اقیانوس آرام، جایی بین استرالیا و هاوایی قرار دارد. تووالو با فقط ۱۱ هزار نفر جمعیت، از نظر وسعت هم از منطقه دو شهرداری تهران کوچکتر است.

اکنون از ۳۹ نفتکش ایران ۱۵ فروند با پرچم تووالو در آبهای جهان رفت و آمد می کنند. ده نفتکش هم در جزیره زنگبار ثبت شده اند به درتازانیا تعلق دارد و درنتیجه حالا با پرچم این کشور آفریقایی در تردد هستند.

این نفتکشها تابه حال در قبرس و جزیره مالت ثبت بودند و از پرچم آنها استفاده می کردند ولی چون هردو این کشورها در اروپا هستند، شرکت ملی نفتکش ایران برای ثبت مالکیت ناوگان خود به اقیانوسیه و آفریقا رو آورده است.

اتحادیه اروپا علیرغم تحریم کامل نفتی ایران به شرکت انی ایتالیا اجازه داده کماکان در ازای طلب خود از ایران نفت وارد کند

ثبت کشتی در جزیره هایی که کم مالیات می گیرند و در سازمان بین المللی دریانوردی عضو هستند، کار غیر معمولی نیست. آنچه در مورد ایران نظر کارشناسان را جلب کرده، تعداد این تغییرات و همزمانی آنها با تحریمهاست.

ریچارد هرلی که در آی اچ اس فیرپلی (IHS Fairplay) بزرگترین پایگاه داده های دریایی جهان کار می کند، این تغییرات را رصد کرده و می گوید: "در عرض دو هفته پرچم نفتکشهای ایران به صورت فله ای تغییرکرده است."

هفته گذشته هوارد برمن نماینده مجلس آمریکا و یکی از طراحان لوایح تحریم ایران در کنگره در نامه ای به رئیس جمهوری تانزانیا اخطار داد که اگر این کشور همچنان به ایران اجازه دهد نفتکشهایش با پرچم تانزانیا حرکت کنند، واشنگتن در سطح روابط خود با دارالسلام تجدید نظر می کند.

علیرغم تغییر نام و پرچم، شماره ثبت هر کشتی نزد سازمان بین المللی دریانوردی ثابت است. پس آیا این تغییرات اصولا می تواند به دور زدن تحریمها کمک کند؟

آقای هرلی می گوید:"این شماره سریال برای هر کشتی منحصر به فرد است ولی در نظر اول هیچ اطلاعاتی بیش از آنچه پلاک یک ماشین درباره هویت راننده یا مالک آن به شما می دهد، نمی دهد."

نکته جالب دیگر اسامی تازه این نفتکشهاست: راستی، عدالت و حقیقت شاید چیزهایی نباشد که به ایران برای دور زدن تحریمها به این کشور کمک کند ولی انتخاب عنوان انگلیسی آنها و جایگزینی شان به جای هیرمند، هادی و نسا برای گم کردن ردپای این نفتکشها لازم است.

حرکت با چراغ خاموش

سیستم ردیابی کشتی ها (AIS Live) متعلق به پایگاه داده های دریایی آی اچ اس فیرپلی نشان می دهد بعضی از نفتکشهای ایرانی فرستنده ترانسپوندر خود را گاه خاموش می کنند. این دستگاه موقعیت کشتی را به شبکه اعلام می کند.

ریچارد هرلی می گوید:" مشاهده پذیری ناوگان ایران به ۷۰ درصد کاهش پیدا کرده. حدس ما اینست که این نفتکشها یا به عنوان انبار نفت استفاده می شوند و یا به کنار گذاشته شده اند."

آقای هرلی می گوید نفتکشها اول در آبهای ایران از چشم گیرنده های ردیاب ناپدید شدند.

قوانین سازمان بین المللی دریانوردی خاموش کردن AIS را مگر در مواقع اضطرراری، ازجمله درصورت وجود خطر امنیتی برای کشتی ها، منع می کند.

رامین رستگاری، مشاور ریسک تجارت نفت در یک شرکت مشاوره بزرگ بین المللی می گوید بعضی از این نفتکشها احتمالا برای دور زدن تحریمها استفاده می شود.

آقای رستگاری می افزاید "این نفتکشها یا به جزایر و بنادر دور می روند و نفتشان را آنجا تخلیه می کنند تا خریدار نفت را از آنجا ببرد، یا وسط اقیانوس دو نفتکش کنار هم قرار می گیرند و نفت از نفتکش ایران به نفتکش دیگری منتقل می شود."

میانبر سوئز

این هفته دو نفتکش ایرانی با پرچم تووالو به بندر "عین السخنه" مصر در دریای سرخ رفتند و نفت خود را آنجا تخلیه کردند. نفتکشهای بزرگی که توان گذشتن از کانال سوئز را ندارند، معمولا همین کار را میکنند.

ولی نفت آنها وارد یک سر خط لوله ای به نام سومد (Sumed) می شود. این خط لوله، نفت را به بندر اسکندریه مصر در دریای مدیترانه می رساند. آنگاه نفتکش دیگری آن نفت را به پالایشگاههای اروپایی می رساند، مثل پالایشگاههای یونان، ایتالیا و اسپانیا که مشتریان اصلی نفت ایران در اتحادیه اروپا بودند.

بعضی تاجران نفت می گویند، از نظر تئوریک این احتمال وجود دارد که ایران بتواند نفت خود را از راه همین خط لوله همچنان به اروپا ببرد.

یک تاجر نفت که خواست نامش فاش نشود گفت: "مگر اینکه نفت ایران را در دو سر لوله بچشید وگرنه از کجا می دانید چه نفتی از آن طرف لوله سر در می آورد؟"

این تاجر اضافه کرد:" البته مصری ها مدارک مربوطه را در دست دارند. حالا سوال اینست که مصری ها چقدر می خواهند با ایرانی راه بیایند؟"

تاجران دیگری اما می گویند اگر نفتی هم از این مسیر به اروپا صادر شود فقط مربوط به کشورهایی است که از تحریم نفت اتحادیه اروپا استثنا شده اند. مثلا شرکت نفت ایتالیا انی (Eni) در ازای توسعه میدان نفتی دارخوین در قالب قرارداد بیع متقابل از ایران بیش از یک میلیارد دلار طلبکار است.

اتحادیه اروپا علیرغم تحریم کامل نفتی ایران به این شرکتها اجازه داده کماکان در ازای طلب خود از ایران نفت وارد کند.

صادرات خصوصی؟

همزمان با تحریم خرید نفت ایران از طرف اتحادیه اروپا، آمریکا هم معامله با بانک مرکزی ایران را تحریم کرد تا هر کشوری از این به بعد از ایران نفت بخرد و پولش را به حساب بانک مرکزی بریزد از بازار آمریکا محروم شود.

اما وقتی این طرح شش ماه پیش توسط باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا امضا شد، ایران هم به فکر راه چاره افتاد.

در قانون بودجه امسال، مجلس ایران برای اولین بار به بخش خصوصی اجازه داد که نفت ایران را بفروشد، تجارتی که بطور سنتی در دست شرکتهای وابسته به شرکت ملی نفت ایران بود. این قانون اجازه می دهد ۲۰ درصد نفت ایران توسط بخش خصوصی فروش رود ولی نه به مشتریان آسیایی.

ایران می خواهد تاجران بخش خصوصی خریداران اروپایی را هدف قرار دهند. پول این فروش به حساب شرکتهای خصوصی ریخه می شود، نه بانک مرکزی ایران. ایران امیدوار است این مجوز به دور زدن تحریمها کمک کند.

ولی دیوید کوهن، معاون وزیر دارایی آمریکا که مسئول تحریم ایران است می گوید فرقی نمی کند چه کسی نفت را می فروشد، اگر آمریکا بداند نفت، نفت ایران است، خریدار را تحریم خواهد کرد.

صرف نظر از این اخطار آمریکا، انتقال پول نفت به حساب فروشندگان خصوصی هم کار ساده ای نیست. تحریمهای مالی آمریکا نقل و انتقال پول برای ایرانیان را سخت کرده، مخصوصا در رقم‌های بالا.

هیچ یک از اقدامات یادشده راه حلی کافی یا کامل برای مقابله با تحریمها نیستند ولی تلاشی هستند برای دور زدن بخشی از آنها. ایران همچنان با واقعیت کاهش فروش نفت و در نتیجه کاهش شدید درآمد صادراتی اش روبروست.

ایران قبلا هم از این روشها مثلا برای دور زدن تحریم ناوگان شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی استفاده کرده و در این حوزه تجربه دارد. از طرف دیگر آمریکا و اروپا امیدوارند هزینه این نوع اقدامها آن قدر بالا برود که ادامه آنها در دراز مدت برای ایران گران تمام شود.